Bydgoszcz miastem muzyki – to określenie jest współcześnie często używane. Warto dostrzec, że ma ono swoje uzasadnienie nie tylko w odniesieniu do współczesnego życia muzycznego ale także wspaniałych lokalnych tradycji. Bez poprzedzających nas pokoleń twórców, wykonawców, animatorów i uczestników życia muzycznego, to dzisiejsze hasło nie byłoby tak bogate w treści.
Zatem może na początek kilka drobnych informacji (po prostu marginaliów) z początku XIX wieku, które może zachęcą Was do zerknięcia na muzykę i muzyków, tak pięknie nas tu, w Bydgoszczy, poprzedzających.
O artystycznym klimacie dziewiętnastowiecznej Bydgoszczy świadczą oczywiście liczne instytucje, niepospolici ludzie i wydarzenia muzyczne, które się wówczas tu odbywały (o tym jednak innym razem). O muzycznej atmosferze w środowisku ówczesnych Bydgoszczan wnioskować także można z losów osób, które urodzone w tym mieście rozpoczynały tu edukację, po czym kontynuowały naukę lub artystyczną karierę w dużych ośrodkach muzycznych (głównie w głębi Niemiec lub w innych miastach polskich), osiągając znaczące sukcesy w dziedzinie wykonawstwa muzycznego, pedagogiki, dyrygentury czy muzykologii.
Należał do nich m.in. Franz Kroll, urodzony 22 czerwca 1820 roku w Bydgoszczy, pianista (uczeń i przyjaciel Franza Liszta[1]), kompozytor, pedagog słynnego konserwatorium Sterna[2]. Autor drobnych kompozycji fortepianowych[3] (np. Andante z Wariacjami wydane w Wiedniu przez Hasslingera w 1847 roku) oraz wykorzystywanych do dziś redakcji dzieł fortepianowych (m.in. Das Wohltemperierte Klavier J.S. Bacha). Zmarł w Berlinie 28 maja 1877 roku[4].
Wilhelm Posse, urodzony w Bydgoszczy 15 października 1852 roku, pracował jako uznany harfista w operze berlińskiej (1872-1903), a od 1890 roku piastował stanowisko profesora klasy harfy w berlińskiej Königlisches Hochschule für Musik. Był autorem do dziś wykonywanych, licznych aranżacji utworów na harfę.
Wilhelm Posse (1852-1903)
Albert Friedentahl, urodzony 25 września 1862 roku w Bydgoszczy, uczeń lokalnych pedagogów [Fr.] Agath i W. Steinbrunna (później absolwent fortepianu w klasie Th. Kullaka w Berlinie), został koncertującym pianistą, odnoszącym sukcesy na całym świecie. Ponadto był autorem transkrypcji utworów na fortepian oraz poczytnej książki z dziedziny etnomuzykologii: Musik, Tons und Dichtung be idein Kreolen Amerikas (Berlin 1911)[5].
Znaczącymi twórcami i promotorami muzyki polskiej byli urodzeni w Bydgoszczy: Zygmunt Moczyński (1871-1940) oraz ks. Wacław Gieburowski (1877-1943). Co prawda, obaj opuścili miasto we wczesnej młodości, jednak ich późniejsze dokonania artystyczne bez wątpienia mają swe korzenie w muzycznej atmosferze XIX-wiecznej Bydgoszczy. Ojciec Moczyńskiego był bowiem organistą w bydgoskiej farze, zaś ks. Gieburowski w dzieciństwie uczył się muzyki u Brunona Steina (znanego bydgoskiego dyrygenta, organisty i kompozytora).
Zygmunt Moczyński (1871-1940)
U bydgoskiej nauczycielki śpiewu Marii Schwadtke podstawowe umiejętności wokalne zdobywała wokalistka Claire Dux (1885-1967), będąca primadonną największych scen operowych początku XX wieku.
Claire Dux (1885-1907)
Bydgoszczanką była także światowej sławy sopranistka i pedagog śpiewu Hilde (Hildegarda) Zadek, urodzona 15 grudnia 1917 w Bydgoszczy. Długoletnia solistka wiedeńskiej Staatsoper, wykonawczyni czołowych partii solowych. Od 1997 roku w cyklu dwuletnim odbywają się w Wiedniu konkursy jej imienia[6].
Na marginesie warto odnotować także bydgoskie pochodzenie muzykologa i filozofa Wolfganga Schmiedera, urodzonego 29 maja 1901 roku w Bydgoszczy (zmarł 8 listopada 1990 w Fürstenfeldbruck), autora słynnego katalogu dzieł Jana Sebastiana Bacha (Bach Werke Verzeichnis, BWV). Jego ojciec w latach 1899-1903 pełnił urząd burmistrza Bydgoszczy[7].
Katalog dzieł J.S Bacha
Wolfgang Schmieder (1901-1990)
[1] Franzowi Krollowi Liszt zadedykował swoje Weber’s Schlummerlied mit Arabesken wydane w 1848 roku.
[2] Theodore Baker, Baker’s Biographical Dictionary of Musicians, New York, Boston 1919, s. 509.
[3] W rękopisach Liszta zachowała się opinia o kompozycji fortepianowej Krolla Esquisses; zob. Maria Eckhardt, Parizsi Liszt dokumentem, Budapeszt 1978, s. 80.
[4] Walter Niemann, Klavier-Lexikon: Elementarlehre fur Klavierspieler, Anleitung zur Aussprache des Italienischen, Tabelle der Abkurzungen in Wort und Notenschrift , Literaturverzeichnis, ausfuhrliches Fremdworter-, Sach- und Personal-Lexikon (Virtuosen, Komponisten, Padagogen, Methodiker und Schrift steller des Klaviers), Leipzig 1918, s. 234.
[5] Theodore Baker, Baker’s Biographical…, op. cit., s. 279.
[6] Zob. Noel Goodwin, Zadek Hilde, (hasło w:) New Grove Dictionary of Music, Stanley Sadie (red.), Oxford 2001, s. 714-715.
[7] Marek Romaniuk, Burmistrzowie miasta Bydgoszczy w latach 1815-1919, (w:) „Kronika Bydgoska”, W. Jastrzębski (red.), t. XI (1989), Bydgoszcz 1991, s. 290.
