W dotychczasowej refleksji teoretycznej na temat jazzu stosunkowo niewiele miejsca poświęcono metrorytmice. Większość monografii i artykułów naukowych koncentruje się na aspektach biograficzno-historycznych i ewolucji stylów jazzowych, a w podręcznikach główny nacisk kładzie się na omówienie języka dźwiękowego, stosowanych skal oraz cech harmoniki. Rytmiczna swoboda jazzowych improwizacji znacznie utrudnia obiektywne wychwycenie prawidłowości za pomocą terminologii i metod wypracowanych na gruncie tzw. muzyki klasycznej. Wydaje się, że czynnikiem, który stosunkowo najłatwiej poddaje się analizie słuchowej jest metrum. Można o nim dywagować na poziomie ogólnym nawet przy braku dokładnego zapisu partyturowego.
Zmienność metryczna szczególnego znaczenia nabrała w muzyce pierwszych dziesięcioleci XX wieku, kiedy to kompozytorzy na większą niż dotąd skalę zaczęli wykorzystywać podziały nieregularne i układy polimetryczne, zyskujące status pierwszoplanowego czynnika formotwórczego.
W niniejszym artykule próbuję odnaleźć odpowiedzi na pytania: Czy na gruncie jazzu metrum odegrało równie ważką rolę? Czy pełni identyczną funkcję? Czy wariabilność metryczna legła u podstaw złożoności rytmicznej jazzowych improwizacji? Przedstawiłem także najbardziej reprezentatywne przykłady zastosowania podziałów nieregularnych i polimetrii. Owe rozważania doprowadziły mnie do wysnucia roboczej tezy, iż komplikowanie metrum oddala muzykę jazzową od mainstreamu, zbliżając ją do idiomu wykonawczego muzyków klasycznych.
PRZYKŁADY DŹWIĘKOWE
1. George Gershwin, Bess, You Is My Woman Now (wersja oryginalna), Leona Mitchell, Cleveland Orchestra, Lorin Maazel • Decca 1976 // George Gershwin, Bess, You Is My Woman Now (wersja jazzowa), Ella Fitzgerald, Orchestra Conducted by Russell Garcia • Verve Records 1958
2. Bobby Hutcherson, Little B’s Poem • Blue Note 1966
3. Dave Brubeck, Strange Meadow Lark • Columbia 1959
4. Dave Brubeck, Blue Rondo à la Turk • Columbia 1959
5. Chick Corea, Tweedle Dee • Polydor 1978
6. Michael Brecker, Escher Sketch (A Tale of Two Rhythms) • GRP 1990
