Opisany w tytule okres to wyjątkowy czas w historii rozwoju europejskiej muzyki liturgicznej. Oparte na tradycji ideały Kirchenstil obowiązywały zarówno w nauczaniu kompozycji, jak i w dyskursie teoretycznym, wyznaczając standardy współczesnych stylów kompozytorskich. Zgodnie z nimi, utwory pisane na potrzeby liturgii powinny cechować się prostotą i uroczystością, a jednocześnie być wzniosłe i poważne.
Analizując rozwój muzyki liturgicznej w drugiej połowie XVIII wieku we Włoszech, Austrii, krajach południowych Niemiec czy Rzeczypospolitej, nietrudno zauważyć, że praktyka muzyczna tamtych czasów coraz bardziej otwarcie stała w sprzeczności z formułowanymi paradygmatami, a zerwanie z użytkowym wymiarem muzyki liturgicznej było procesem celowym i powszechnie akceptowanym. Czołowi przedstawiciele klasycyzmu wiedeńskiego: Wolfgang Amadeusz Mozart i Joseph Haydn, nie byli wolni od wyraźnych wpływów muzyki świeckiej w swoich dziełach religijnych. W związku z tym, około 1800 roku, wobec narastającego zjawiska, które dziś nazywa się powszechnie „operą w kościele”, coraz wyraźniej pojawiały się głosy otwartej krytyki ze strony teoretyków, estetyków, publicystów i lokalnych kompozytorów.
Artykuł przedstawia różne aspekty „użytkowości” ówczesnej muzyki liturgicznej: od jej wymiaru estetycznego, przez pryzmat prezentowanych w niej wartości religijnych, aż po kwestie związane z wpływem warunków materialnych na jakość muzyki prezentowanej w świątyniach. Tylko odwołanie się do kategorii „funkcji” pozwala na obiektywną ocenę stosunku ówczesnych kompozytorów do tradycji, obowiązujących norm czy autorytatywnych dyrektyw.
Mariusz Urban, Problematyka „użytkowości” katolickiej muzyki liturgicznej
w perspektywie twórczości kompozytorów przełomu XVIII i XIX stulecia,
w: [e-publikacja] „Muzyka ma różne przeznaczenia”. Formy i funkcje muzyki użytkowej, red. Aleksandra Kłaput-Wiśniewska, Barbara Mielcarek-Krzyżanowska, Wydawnictwo Akademii Muzycznej imienia Feliksa Nowowiejskiego SAGITTARIA, Bydgoszcz 2023, s. 133-146.
Zadanie publiczne współfinansowane ze środków otrzymanych w 2024 r. od Ministra Nauki w ramach konkursu „Organizowanie i animowanie działań na rzecz środowiska akademickiego”.
