Muzykę użytkową definiuje się ogólnie jako naukę o wykonawstwie muzycznym, w odróżnieniu od studiów nad teorią muzyki. W artykule podjęto próbę zbadania muzyki użytkowej z perspektywy kompozytora, omawiając znaczenie funkcji utworu oraz to, czy ostatecznym celem twórcy jest zawsze wykonanie jego dzieła. Odpowiedź na to pytanie może wydawać się dość oczywista, jednak często kompozytorzy i artyści tworzyli próbując eksperymentować z określoną techniką lub w celu wyrażenia określonego manifestu społecznego lub politycznego (przychodzi mi tu na myśl francuskie wyrażenie „l’art pourl’art” [sztuka dla sztuki]). Kompozytorzy niekiedy byli gotowi zrezygnować z rozwoju kariery, zarobku czy też wykonania utworu broniąc zasad lub swojego artystycznego credo. Szczególnie w okresie zimnej wojny powstawały utwory, które trafiały do przysłowiowych szuflad lub w przypadku kilku emigrantów – nigdy nie zostały wykonane.
Z drugiej strony, niektórym kompozytorom zarzuca się nadmierne skupienie się na funkcji muzyki, pogardza się tworzeniem muzyki komercyjnej pozbawionej artystycznej integralności. Pamiętajmy jednak, że twórca musi się wyżywić i ubrać, i nie można jednoznacznie krytykować podejmowanych przezeń działań, gdyż tworząc muzykę użytkową – zarabia na utrzymanie. W niniejszym artykule przedstawione zostały idee, jakie przyświecały pewnym europejskim kompozytorom-emigrantom żyjącym w XX wieku.
Rozważania dotyczą także kwestii, czy ostatecznym celem kompozytora na emigracji było tworzenie muzyki użytkowej, która byłaby wykonywana, a jeśli tak, jakie czynniki nim kierowały. W wielu przypadkach emigranci podejmowali dramatyczne decyzje pod wpływem nacisków wewnętrznych lub zewnętrznych: depresji, głodu, wojny, problemów politycznych itp. To prowadzi do kolejnego pytania: w jaki sposób ich uczciwość artystyczna i/lub zasady polityczne wpływały na użytkowość ich muzyki? Ostatecznie podjąłem próby odpowiedzi na pytanie, czy użytkowość kompozycji jest czynnikiem decydującym w konstruowaniu osobistego stylu i tożsamości kompozytora.
Blake Parham, Functional music and personal identity: A journey of émigré composers, [e-publikacja] „Muzyka ma różne przeznaczenia”. Formy i funkcje muzyki użytkowej, red. Aleksandra Kłaput-Wiśniewska, Barbara Mielcarek-Krzyżanowska, Wydawnictwo Akademii Muzycznej imienia Feliksa Nowowiejskiego SAGITTARIA, Bydgoszcz 2023, s. 45-61.
Zadanie publiczne współfinansowane ze środków otrzymanych w 2024 r. od Ministra Nauki w ramach konkursu „Organizowanie i animowanie działań na rzecz środowiska akademickiego”.
